Leiðrétting á skuldum heimilanna - -

Leiðrétting á verðtryggðum lánum heimilanna: 

Umræðan um leiðréttingu á verðtryggðum lánum heimilanna hefur tekið á sig form kappræðunnar eins og svo oft áður.   Menn hrópa hver að öðrum og beita jafnvel skætingi og útúrsnúningum í stað þess að rökræða af jákvæðni og góðvilja. 

Vandamálið er gríðarlega stórt: og þúsundir fjölskyldna hafa orðið fyrir miklu áfalli. Annars vegar vegna þess að menn hafa misst vinnuna eða hrunið í tekjum og hins vegar vegna þess að verðtryggingin hleður ofan á höfuðstól lánanna og þyngir greiðslubyrðina.  Ofan á þetta bætist að fasteignaverðið hríðfellur og spáð er allt að 50% verðfalli til ársloka 2010 sé miðað við ársbyrjun 2008. 

Eignir seljast ekki og þannig verður ekki virk verðmyndun og meira að segja Hagstofan ”leiðrétti” fyrir duldu verðfalli íbúða við síðasta útreikning vísitölunnar.    Þeir sem hafa orðið fyrir varanlegu tekjufalli sjá fram á að geta ekki staðið í skilum en geta samt ekki selt og komið þannig í veg fyrir neyðarástand. 

Hvort það eru 10 þúsund fjölskyldur eða 20 þúsund sem standa frammi fyrir þessu ástandi nú þegar er ekki gott að fullyrða – en við vitum að þeim fjölgar og mun fjölga hratt út þetta ár og það næsta ef ekki er gripið inn í.    

Hagsmunasamtök heimilanna eru beint og óbeint stofnuð vegna þessa ástands og til að kalla fram aðgerðir í þágu almennings og allra venjulegra fjölskyldna.  HH stóðu ásamt samstarfsaðilum að ”ákalli” til stjórnvalda um almennar aðgerðir í lánamálum heimilanna sem birt var 11. febrúar sl.  Þar var stungið upp á niðurfærslu/leiðréttingu á verðtryggingu.   Frá þeim tíma hefur Framsóknarflokkurinn að nokkru gert slíka kröfu  að sinni með 20% viðmiðun og Tryggvi Þór Herbertsson hagfræðingur hefur útfært sína 20% niðurfærsluleið. 

Þrjú atriði hafa  einkum verið tilgreind gegn (20%) almennri niðurfærslu lána eða leiðréttingu á óraunsærri og ranglátri vísitölumælingu í gegn um hrunið:

1.      Aðgerðin sé of kostnaðarsöm og ekki sé hægt að taka hana inn á efnahag banka og Íbúðalánasjóðs og ríkissjóður hafi ekki efni á að staðgreiða hana við ríkjandi aðstæður.  Svokallaðir ”kröfuhafar” muni ekki samþykkja slíkan almennan afslátt af kröfum.

2.      Með slíkri aðgerð væri verið að færa vel stæðu fólki fjármuni sem viðkomandi þurfi ekki á að halda – og fjármunum ríkisins væri betur beint til þeirra sem eru þurfandi; - til ”hinna verst settu:”

3.      Verðtryggingu verði að viðhalda til að tryggja ávöxtun lífeyrissjóðanna til framtíðar og leiðrétting eða niðurfærsla með almennri aðgerð kalli á að verðtrygging verði afnumin í lánaviðskiptum. 

Allt eru þetta röksemdir sem þörf er á að bregðast við og skýra. 

Seðlabankinn hefur birt ófullkomin gögn um skulda og fasteignastöðu heimilanna í landinu.   Meðan ekki er búið að staðsetja námslán og bílalán eða sjóðfélagalán lífeyrissjóðanna á kennitölur er ekki unnt að vita raunverulega nettó-stöðu heimilanna.   Einnig er hætta á að fasteignamatið sé hærra en raunverulegt markaðsverð  í sölu.   Engu síður verð ég að styðjast við gögn Seðlabankans í eftirfarandi.  

Því miður virðist sem einstakir aðilar hafi reynt að draga athyglina frá því hversu alvarlegt ástandið er hjá þúsundum heimila og hafa hugsanlega afvegaleitt umræðuna.    Það er heldur ekki alveg eðlilegt hversu illskeytt viðbrögð og ergileg hafa komið frá ráðherrum í ríkisstjórn og handgengnum ráðgjöfum þeirra.  Þar hafa bæði forsætisráðherra, fjármálaráðherra og viðskiptaráðherra misst sig í ósæmilega orðanotkun eða útúrsnúninga – um svo mikilvægt  mál.  

Um 20% niðurfærslu/leiðréttingu verðtryggðra lána fjölskyldnanna:

• Þegar fjallað er um verðtryggð lán er bæði um að ræða innlend krónulán bundin vísitölu neysluverðs og lán tekin hjá íslenskum bönkum en bundin erlendum gjaldmiðlum – oftast miðuð við Libor vexti og tiltekið fast vaxtaálag.
• Viðmiðun af 20% er til komin vegna hækkunar vísitölu neysluverðs – í gegnum og vegna hrunsins - - sem nemur ríflega 20%.   (hentug vinnutala til útreiknings)
• Viðmiðun við útreikning niðurfærslu er auðvelt að tilgreina við tiltekið gildi á vísitölu neysluverðs annars vegar og gengisvísitölu hins vegar (gengi gjaldmiðla)  - af því reiknikerfi bankanna ráða við útfærslu á slíkri niðurfærslu með afar litlum aukakostnaði.

 Með leiðréttingu/niðurfærslu á höfuðstól verðtryggðra lána heimilanna – eru markmiðin:

• Að færa það tjón sem gengishrun og verðbólga í gegnum hrunið hafa fært lántakendum einum – frá persónulegum fjárhag einstakra fjölskyldna í dag og yfir á sameiginlega sjóði – til greiðslu og afskrifta á lengri tíma.
• Að efla jafnræði lántakenda til móts við þann forgang sem fjármagnseigendur hafa þegar notið í beinum og óbeinum aðgerðum stjórnvalda til að tryggja 100% höfuðstól og ávöxtun á bankareikningum auk þess sem beint var amk. 200 milljörðum af efnahag föllnu bankanna inn á peningamarkaðssjóði.
• Að gera sem allra flestum fjölskyldum mögulegt að standa að fullu undir þeim lánaskuldbindingum sem hóflegar áætlanir – fyrir hrun – miðuðust við.
• Að lækka veðhlutfall eigna og skapa með því forsendur fyrir því að fólk sem orðið hefur fyrir varanlegu tekjufalli geti selt sig frá eignum og greiðslubyrði sem er þeim um megn.
• Að koma þannig aftur á virkri verðmyndun á fasteignamarkaði – og með því koma í veg fyrir að verðhrun fasteigna fari langt niðurfyrir jafnvægismörk til lengri tíma.
• Að lágmarka fjölda þeirra fjölskyldna sem lenda í þrotameðferð og þvingaðri greiðslubyrði – umfram hóf – og tryggja að uppgjör skulda yfirgnæfandi meirihluta geti átt sér stað innan eins árs.
• Að bæta lánasafn fjármálafyritækjanna og auka þannig innheimtuhlutfall þeirra.
• Að koma aftur á aukinni veltu og virkni neytendahagkerfisins og þar með fyrirtækja í framleiðslu og þjónustu.

 Hafa ber í huga að greiðslubyrði margra fjölskyldna markast talsvert eða mjög mikið af afborgunum  námslána og bílalána. Þegar búið er að staðsetja húsnæðisveðlán á kennitölur kemur í ljós að eigið fé nær 30 þúsund fjölskyldna er brunnið upp.    Þegar bætt verður við á bilinu 500-600 milljörðum (LÍN, lífeyrissjóðslán, bílalán) er varlegt að ætla að 50 þúsund fjölskyldur alls búi við neikvæða eignastöðu. 

18 þúsund manns eru atvinnulausir við mánaðamót mars apríl 2009. . . .  og 20 þúsund manns hafa misst ”hálaunastörf” og eru ýmist atvinnulausir eða í verulega miklu lægri launum.      Varlega áætlað eru þannig 30 þúsund fjölskyldur þegar búnar að verða fyrir varanlegu tekjufalli .   Og þeim gæti fjölgað umtalsvert næstu mánuði ef ekki verður gripið inn í. 

Framtíðarsýn þessarra 30 þúsund fjölskyldna og framtíðarlífsgæði þola ekki óvissu eða þvingaða greiðslubyrði – um árabil.  Sama hvort það er ”greiðsluaðlögun” – með frestun á fyrirséðu þroti – eða gjaldþrot með þvingaðri byrði og ósjálfstæði í 5-8 ár. 

Neytendahagkerfið þornar upp ef allt að 50 þúsund fjölskyldur búa um langan tíma við þvingaða greiðslubyrði - - sem er þeim of þung miðað við hækkun höfuðstóls lána annars vegar og varanlegt tekjufall hins vegar. 

Við þessar aðstæður er óraunsætt að taka allt að 50 þúsund fjölskyldur í ”greiðsluaðlögun” - - vegna umfangs og kostnaðar og þess tíma sem það tekur.    Það er einnig algerlega útilokað að reikna með því að ”greiðslujöfnun” og ”greiðsluaðlögun” – leysi vanda þeirra sem eru komnir að mörkum eignaleysis - - þar sem slíkt einkum/einungis frestar vandanum og hleður áfram á höfuðstól verðtryggðu lánanna og gerir gjaldþrot bæði líklegra og stærra.   

Verðtryggingu verður því að afleggja/takmarka um leið og niðurfærsla veðmarka á öllum fasteignum er framkvæmd - - því aðeins hefur aðgerðin fulla markaðshvetjandi áhrif. 

Skuldir heimilanna – milljarðar króna

Lánastofnun	2008-2009 áætlað	Með 20% leiðréttingu	Niðurfært/afskrifað
Íbúðalán bankanna	700	560 + (140 þegar afskrifað)	(Til vara: 140 með ”hóflegum” kjörum - skuldabréf ríkissjóðs – greiðist á vegnum gjalddögum á 20-40 árum)
Íbúðalánasjóður	600	480 + 120 skbr. Ríkissj.	120 með ”hóflegum” kjörum - skuldabréf ríkissjóðs -  greiðist á vegnum gjalddögum á 20-40 árum
LÍN	100	80 + 20 skbr.	20 – á ábyrgð rikissjóðs
Lífeyrissjóðir	130	104 +26 skbr. Ríkissj.	26 með ”hóflegum” kjörum ríkissjóðs
Bílalán	300	240+ (60 þegar afskrifað)	”Lögmæti viðskiptahátta má draga í efa” – ”forsendubrestur”
St.	Ca.1830 mja	1460 mja til innheimtu	Betra lánasafn – aukið innheimtuhlutfall

 Niðurfærslan fellur á efnahag fjármálafyritækjanna á fyrsta stigi, en niðurfærslan er tekin inn á ábyrgð ríkissjóðs – til næstu 20-40 ára.   Með ”hóflegum kjörum” – er um að ræða ódýrasta lán sem völ er á. 

Niðurfærsla kostar engar nýjar staðgreiddar krónur. 

Niðurfærsla kemur til skattalegrar meðferðar hjá öllum lántakendum;  setja þarf viðmiðun um eignamörk þeirra sem fá niðurfært þannig að þeir sem eiga t.d. 30-50 milljónir í skuldlausa/nettó eign – fái tekjufærslu og skattleggist þá t.d. með 50-70-90% skatti það sem er umfram tiltekna fjárhæð. 

Tekjur ríkissjóðs af skattlagningu niðurfærslu gætu þannig numið á bilinu 15-20 milljörðum til innheimtu á 2-3 árum.   Mundi nægja  til að mæta afborgunum og afföllum íbúðalánasjóðs á þeim tíma.   

Tekjuauki vegna stóraukinnar veltu neytendahagkerfisins mun nema milljörðum á ári.   20% niðurfærslu ber að skoða miklu fremur  sem efnahagsaðgerð og pólitíska aðgerð – heldur en ”sértæka björgunaraðgerð” fyrir einstök heimili í landinu. 

Ef unnt er að fækka gjaldþrotum um allt að 25% þá má áætla að 20% niðurfærsla geti mikið til ”borgað sig sjálf” með hærra innheimtuhlutfalli lána – að meðtöldum tekjuauka af veltu. 

Spurningum svarað:Til að svara þeim atriðum sem  hafa  einkum verið tilgreind gegn (20%) almennri niðurfærslu lána eða leiðréttingu á óraunsærri og ranglátri vísitölumælingu í gegn um hrunið:

1. Aðgerðin sé of kostnaðarsöm og ekki sé hægt að taka hana inn á efnahag banka og Íbúðalánasjóðs og ríkissjóður hafi ekki efni á að staðgreiða hana við ríkjandi aðstæður.  Svokallaðir ”kröfuhafar” muni ekki samþykkja slíkan almennan afslátt af kröfum.  

Svar: Engar nýjar krónur koma til staðgreiðslu. Með því að ríkissjóður gefi út skuldabréf á vegnum gjalddögum lánasafnsins og leggi inn í efnhag Íbúðalánasjóðs – með endurskoðunarákvæðum á kjörum – gefst færi á að tryggja afkomu sjóðsins.   Sama gildir með að leggja skuldabréf inn í efnhag bankanna – og þegar eða ef til þess kemur að bankarnir verði seldir eða einkavæddir – koma þau skuldabréf mögulega til afskrifta eða uppgjörs við söluna.    Verði ekki full virkni af niðurfærslunni þá dreifast gjalddagar skuldabréfanna á mjög viðráðanlegan hátt á 20-40 ár framundana.

2. Með slíkri aðgerð væri verið að færa vel stæðu fólki fjármuni sem viðkomandi þurfi ekki á að halda – og fjármunum ríkisins væri betur beint til þeirra sem eru þurfandi; - til ”hinna verst settu:”

Svar: Með skattalegri meðferð og brattri skattlagningu á niðurfærslunni er engum fært fé sem hann ekki þarf á að halda – auk þess sem vaxtabótakerfið má nýta til að skala út mismunandi stuðning við þessa aðgerð sérstaklega.

3. Verðtryggingu verði að viðhalda til að tryggja ávöxtun lífeyrissjóðanna til framtíðar og leiðrétting eða niðurfærsla með almennri aðgerð kalli á að verðtrygging verði afnumin í lánaviðskiptum.

Svar:   Verðtrygging neytendalána er vafasöm á öllum tímum og hefur aukið á efnahagsvanda landsmanna.  Verðtrygging eigna lífeyrissjóðanna og ávöxtun á kostnað almennings er fullkomlega óraunsæ hugmynd – ef ekki gefast tækifæri til ávöxtunar í gegn um fjárfestingar í hlutabréfum og skuldabréfum fyrirtækja.   Heimildir til verðtryggingar ríkisskuldabréfa – með mjög takmarkaðri vaxtabyrði - má eflaust framlengja þótt sett verði bann við verðtryggingu á neytendalánum.    

Lokaorð: 

Ítarleg og efnislega grunduð umræða um þessa 20% leiðréttingu eða niðurfærsluleið -  með útfærslum sem taka á eignamörkum og skattalegri meðferð - er afar brýn. 

Það er ekki síður brýnt að stíga nú þegar markviss skref sem hafa markaðshvetjandi áhrif og stuðla að virkri verðmyndun á íbúðarmarkaði – um leið og neytendahagkerfið fær sína smurningu. 

Það stendur upp á sitjandi ríkisstjórn og ráðgjafa hennar – og þar með Samfylkinguna og Vinstri Græna. 

Landsfundir beggja flokkanna hafa lýst vilja til að takast á við vandamálið - - með ”sanngjörnum hætti” . . . . án þess að útfæra neina einstaka leið. 

Vandamálið er brýnt og raunsæ aðgerðarplön verða því að liggja fyrir á næstu vikum – fram að kosningum.     

Þannig má engan tíma missa – en vilji til að leita lausna er forsenda þess að eitthvað birti til í framtíðarsýn tugþúsunda fjölskyldna – með vorinnu.     

5.apríl 2009

Benedikt Sigurðarson  

Athugasemdir

[Hörður Halldórsson (IP-tala skráð) 6.4.2009 kl. 12:05]

Hugsum að ég skuldi þér 1 vínflösku .þarf að borga hana til baka og hálfa til viðbótar í vexti ,síðan kemur gengishrun þá myndast önnur flaska í skuld reiknast bara þarna inn með nýrri vísitölunni.Kannski vill flest fólk borga „raunverulegar „ skuldir en ekki innreiknaðar aukaskuldir.

[Jakob Þór Haraldsson (IP-tala skráð) 6.4.2009 kl. 14:25]

Hjartanlega sammála þér Benedikt, eins og ávalt.., skil ekki af hverju þú náðir ekki 1 eða 2 sæti þarna fyrir norðan, alveg óskiljanlegt.  Það fer auðvitað illa fyrir þjóðinni þegar stjórnmálaflokkum tekst illa til með að virkja sitt hæfasta fólk....!  Hringdu í mig (Jakob - 8627127)næst þegar þú hefur aukatíma næst þegar þú ert í Reykjavík, ég hefði mjög gaman að því að fá smá kaffifund með þér. 

kv. Heilbrigð skynsemi

[Benedikt Sigurðarson, 6.4.2009 kl. 19:03]

Verð í sambandi Jakob

Vísisbloggið http://blogg.visir.is/bensi

og www.bensi.is

eru mínir virku miðlar . .

[Offari, 8.4.2009 kl. 23:30]

Ég reyndar missti af alltof mörgum eðlisfræðitímum hjá þér en það ekki þér að kenna heldur var það tímasetningin sem hentað mér ekki. En hvað um það það gleður mig að heyra að þessi tilaga framsóknarflokksins er farin að skiljast hjá fleirum en framsóknarmönnum.

Ég hef aldrei skilið afhverju mönnum gengur illa að skilja svona einfalda lausn. Ég hélt reyndar á tímabili að menn einfaldlega neituðu að skilja tilöguna vegna þess að hún kæmi frá framsóknarfloknum. En núna eftir að hafa hlustað á frambjóðendur tala sínar tölur virðist mér það ljóst að stjórnmálamenn landsins virðast ekkert vita hvert vandamálið er.

Flestir flokkar virðast halda að vandamálið sé tímabundið og læknist að sjálfum sér. Kreppan stafar að mestu útaf því að neysluverð fór framúr greiðslugetu almennings. Neysluverðinu var haldið uppi með lánsfé og nú þarf að borga neysluna með tilheyrandi vökstum

Hækkun fasteignaverðs var orðin stærsti hluti neyslunar. Svo þegar lánamarkaðurinn stöðvaðist hrapaði allt. Fólk hafði einfaldlega ekki lengur fjármagn til neyslu. Eftir standa of háar húsnæðisskuldir. Enginn afgangur í aðra neyslu. = samdráttur í neyslu = samdráttur í atvinnu = samdráttur á hagvexti.

Keðjuverkunin heldur áfram meðan tekjurnar fara nánast eingöngu í að borga skuldir. Þega fólk hættir að eiga fyrir mata hættir það frekar að borga skuldir en að svelta. Þegar fólk hættir að borga skuldirnar hrynur allt. Eina leiðin til að koma hagkerfinu aftur í gang er að losa fólk undan skuldaklafanum og koma neysluni aftur í gang.

Ef neyslan fer ekki aftur í gang eykst vandamálið atvinnuleysið heldur áfram að aukast. Ef hinsvegar tekst að auka neysluna snýst dæmið við. Það gerist ekki hratt því kaupæðið er horfið. Fólk hefur lært að eyða ekki meir en til er aflað. En um leið og samdráttinum er snúið við í hagvöxt þá lifnar hagkerfið aftur við sem er eina rétta leiðin.

Ég vill samt meina að 20% afskrift sé ekki næg en hún er skref í rétta átt.  Hún getur lækkað fasteignaverð um 20-30% í einum kvelli og komið þeim markað í gang aftur. En flestar aðra hugmyndir byggjast á því að fasteignaverð muni hækka en ég hef ekki trú á að slíkt gerist næstu áratugina.

Það má vel vera að ég sé of svartsýnn en á meðun skuldurum verður ekki hleypt útúr fangelsinu mun niðurferðin halda áfram. Og margir munu strjúka úr vistini.